İş Sözleşmesi Feshi Tazminatları

Haklı Sebep, Haksız Fesih Durumlarında Ödenecek Tazminatlar

Çalışma hayatında işçi ile işveren arasındaki en kritik konulardan biri iş akdinin sona ermesidir. İş Kanunu, iş sözleşmesinin hangi şartlarda feshedilebileceğini ve bu fesihlere bağlı olarak işçi ya da işverenin hangi haklara sahip olacağını detaylı şekilde düzenlemiştir. Ancak uygulamada en çok karıştırılan nokta, haklı fesih ve haksız fesih ayrımıdır. Çünkü fesih şekli, doğrudan ödenecek tazminatların ve çalışanın haklarının belirlenmesinde etkili olmaktadır.

Bu yazıda, haklı ve haksız fesih kavramlarını, fesih durumlarında ödenecek tazminat türlerini ve işçilerin diğer yasal haklarını kapsamlı bir şekilde inceleyeceğiz.

1. Haklı Fesih Nedir?

Haklı fesih, İş Kanunu’na göre işçinin ya da işverenin, iş akdini devam ettirmesini imkânsız kılan ciddi bir sebep ortaya çıkması durumudur. Haklı fesihte taraflardan biri, herhangi bir bildirim süresi beklemeksizin sözleşmeyi derhal sonlandırabilir.

İşçi açısından haklı fesih nedenleri:

Ücretin zamanında ödenmemesi,

Fazla mesai, tatil veya diğer yasal hakların verilmemesi,

İş yerinde mobbing, hakaret veya kötü muameleye maruz kalma,

Sağlığı tehlikeye sokacak koşullar altında çalışma,

SGK primlerinin eksik yatırılması.

İşveren açısından haklı fesih nedenleri:

İşçinin sık sık işe geç gelmesi veya devamsızlık yapması,

İşçinin işverenin güvenini kötüye kullanması (hırsızlık, gizli bilgileri sızdırma vb.),

İşçinin iş yerinde kavga etmesi, iş arkadaşlarına veya işverene saldırması,

İşçinin alkol ya da uyuşturucu madde etkisiyle işe gelmesi.

2. Haksız Fesih Nedir?

Haksız fesih, kanunda belirtilen geçerli nedenler olmadan iş sözleşmesinin feshedilmesidir. Bu durumda feshi yapan taraf, karşı tarafa tazminat ödemekle yükümlü olur.

Örneğin:

İşverenin, işçiyi hiçbir gerekçe göstermeden aniden işten çıkarması,

İşçinin, ortada haklı bir sebep yokken iş akdini derhal sonlandırması.

Haksız fesih halinde tazminat ödemeleri gündeme gelir.

3. Fesih Tazminatları Nelerdir?

a) Kıdem Tazminatı

İş Kanunu’na göre, en az 1 yıl aynı iş yerinde çalışmış olan işçi, iş sözleşmesi belirli şartlarda sona erdiğinde kıdem tazminatına hak kazanır.

İşveren tarafından haksız yere işten çıkarılma,

İşçinin haklı nedenle istifası (örneğin ücretin ödenmemesi),

Emeklilik veya askerlik nedeniyle işten ayrılma,

Kadın işçinin evlilik nedeniyle işten ayrılması (evlilikten sonraki 1 yıl içinde).

Kıdem tazminatı, çalışılan her yıl için 30 günlük brüt ücret üzerinden hesaplanır.

b) İhbar Tazminatı

İhbar tazminatı, sözleşmeyi fesheden tarafın, karşı tarafa önceden haber vermemesi halinde gündeme gelir. İş Kanunu’na göre işten çıkarılmadan önce işçiye belirli süreler içinde bildirim yapılmalıdır:

0-6 ay arası çalışma süresi → 2 hafta

6-18 ay arası → 4 hafta

18-36 ay arası → 6 hafta

36 ay ve üzeri → 8 hafta

İşveren bu süreyi bildirmezse, işçiye ihbar tazminatı ödemek zorundadır. Aynı şekilde işçi de işverenini önceden bilgilendirmeden ayrılırsa, işverene ihbar tazminatı öder.

c) Boşta Geçen Süre Tazminatı

İşçi, işten çıkarıldıktan sonra işe iade davası açıp davayı kazanırsa, işverenden boşta geçen süre tazminatı alabilir.

Mahkeme, işçinin işten çıkarılmasını geçersiz sayarsa, işveren işçiyi yeniden işe almak zorundadır.

İşveren işe geri almazsa, işçiye en az 4 ay, en fazla 8 ay ücreti tutarında boşta geçen süre tazminatı öder.

Bu tazminat, işçinin işsiz kaldığı dönemdeki kaybını telafi etmeyi amaçlar.

d) Kötü Niyet Tazminatı

Eğer işveren, işçiyi kötü niyetle işten çıkarırsa (örneğin sendikaya üye olduğu için), işçiye ayrıca kötü niyet tazminatı ödemek zorundadır. Bu tazminat, işçinin ihbar süresinin üç katı ücreti üzerinden hesaplanır.

e) Ayrımcılık Tazminatı

İş Kanunu’nun 5. maddesine göre iş yerinde cinsiyet, yaş, engellilik, din veya siyasi görüş nedeniyle ayrımcılık yapılamaz. Ayrımcılık nedeniyle işten çıkarılan işçiye ayrımcılık tazminatı ödenir. Bu tazminat en az 4 aylık ücret olarak hesaplanır.

4. Haklı ve Haksız Fesihte Çalışan Hakları

Haklı Fesihte İşçinin Hakları

Kıdem tazminatı

Kullanılmamış yıllık izin ücretleri

Fazla mesai alacakları

Ek ödeme hakları

Haksız Fesihte İşçinin Hakları

Kıdem tazminatı

İhbar tazminatı

Boşta geçen süre tazminatı (işe iade davası sonucu)

Kötü niyet veya ayrımcılık tazminatı

Yıllık izin ve diğer ödenmemiş haklar

5. İşverenin Hakları

Her zaman işçi hakları gündeme gelse de, haksız fesih işçi tarafından yapılırsa işverenin de bazı hakları vardır.

İşçi, işverenini önceden bilgilendirmeden ayrılırsa ihbar tazminatı öder.

İşçi, iş yerine zarar vererek ayrılırsa, işveren bu zararı talep edebilir.

İşçi, iş akdini haksız yere feshederse kıdem tazminatı hakkını kaybeder.

6. Hesaplama Örnekleri

Örnek 1:
5 yıldır aynı iş yerinde çalışan ve brüt maaşı 25.000 TL olan bir işçi, haksız yere işten çıkarılmıştır.

Kıdem tazminatı: 25.000 x 5 = 125.000 TL

İhbar tazminatı: 25.000 x 8 hafta = 50.000 TL
Toplam: 175.000 TL

Örnek 2:
3 yıl çalışan ve aylık brüt maaşı 18.000 TL olan bir işçi, işe iade davasını kazanmıştır. İşveren işçiyi işe geri almazsa:

Boşta geçen süre tazminatı: 18.000 x 4 = 72.000 TL (en az)

Ayrıca kıdem + ihbar tazminatı da ödenir.

7. Sonuç

Haklı ve haksız fesih kavramları, işçi-işveren ilişkilerinde son derece önemlidir. Çünkü fesih şekli, doğrudan ödenecek tazminatları belirler. İşçi haklı nedenle istifa ettiğinde kıdem tazminatına hak kazanırken, işveren haksız yere işten çıkardığında kıdem, ihbar, boşta geçen süre ve kötü niyet tazminatı gibi birçok ödeme gündeme gelir.

Bu nedenle hem işçiler hem de işverenler, hak kaybı yaşamamak için İş Kanunu’nu iyi bilmeli ve fesih sürecini hukuka uygun yürütmelidir.