İş Sözleşmesi Türleri ve Özellikleri

İş hayatında her çalışanın hukuki güvence altına alınması için bir iş sözleşmesi yapılır. İş sözleşmesi, hem işverenin hem de çalışanın yükümlülüklerini düzenler, tarafların haklarını tanımlar. 4857 sayılı İş Kanunu’na göre iş sözleşmeleri farklı türlerde yapılabilir. Bu sözleşme türleri, çalışma süresini, iş güvencesini, izin ve tazminat haklarını doğrudan etkiler.

2025 yılına girerken, çalışanların iş sözleşmesi türlerini bilmesi büyük önem taşır. Çünkü her sözleşme türü farklı haklar ve sorumluluklar doğurur. Bu yazımızda belirsiz süreli, belirli süreli ve kısmi süreli sözleşmeleri detaylı şekilde inceleyeceğiz.

1. Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi

Tanımı

Belirsiz süreli iş sözleşmeleri, bitiş tarihi belli olmayan, süre kısıtlaması bulunmayan sözleşmelerdir. İş hayatında en çok kullanılan sözleşme türüdür.

Sağladığı Haklar

Kıdem Tazminatı: Çalışan işten çıkarıldığında, çalıştığı yıl kadar kıdem tazminatı almaya hak kazanır.

İhbar Süresi: İşveren, işten çıkarma durumunda işçiye ihbar süresi tanımak zorundadır.

İş Güvencesi: Belirsiz süreli sözleşme, işçinin iş güvencesini en güçlü şekilde korur.

İzin Hakları: Yıllık izin, doğum izni, babalık izni gibi tüm izin hakları geçerlidir.

Örnek Durum

Bir şirketin daimi çalışanı olan ofis personeli, genellikle belirsiz süreli sözleşme ile işe başlar.

2. Belirli Süreli İş Sözleşmesi

Tanımı

Belirli süreli iş sözleşmesi, başlangıç ve bitiş tarihi önceden belirlenmiş, süreyle sınırlı sözleşmelerdir. Örneğin proje bazlı işler veya sezonluk çalışma alanlarında tercih edilir.

Sağladığı Haklar

Süreye Bağlı Güvence: Çalışan, sözleşmede belirtilen süre dolmadan işten çıkarılamaz (geçerli sebep dışında).

Kıdem Tazminatı: Süre sonunda otomatik olarak sona erdiği için kıdem tazminatı hakkı doğmaz. Ancak ardışık sözleşmeler yapılıyorsa, bu durum belirsiz süreli sözleşmeye dönüşebilir.

İzin Hakları: Çalışma süresi bir yılı aşıyorsa yıllık ücretli izin hakkı doğar.

Örnek Durum

Bir inşaat projesinde görev alan mühendis, 18 ay süreyle belirli süreli sözleşme ile çalıştırılabilir.

3. Kısmi Süreli İş Sözleşmesi

Tanımı

Kısmi süreli sözleşmeler, haftalık çalışma süresi 45 saatin altında olan iş sözleşmeleridir. Genellikle yarı zamanlı işler, öğrenci çalışmaları ve esnek mesai gerektiren durumlarda tercih edilir.

Sağladığı Haklar

Orantılı Ücret: Çalışan, tam zamanlı işçiye göre çalıştığı süre kadar ücret alır.

Sosyal Haklar: SGK primi, emeklilik ve sağlık hizmetleri çalışılan süreye göre yatırılır.

İzin Hakları: Yıllık izin, kıdem tazminatı gibi haklarda süre orantısı dikkate alınır.

Eşit İşlem İlkesi: İşveren, kısmi süreli çalışanı tam süreli çalışana göre ayrımcılığa tabi tutamaz.

Örnek Durum

Bir üniversite öğrencisi haftada 20 saat çalışmak üzere kısmi süreli sözleşme imzalayabilir.

4. Diğer Sözleşme Türleri

Çağrı Üzerine Çalışma Sözleşmesi

İşverenin ihtiyaç duyduğu zamanlarda çalışanın işe çağrıldığı sözleşme türüdür. Çalışan, çağrı yapılmadığı sürelerde iş görme borcu altında değildir.

Geçici İş İlişkisi

Bir işverenin çalışanını, geçici olarak başka bir işverene devretmesi durumudur. Çalışanın hakları devam eder, ancak fiilen başka bir işyerinde çalışır.

Deneme Süreli Sözleşme

İşverenin çalışanı belli bir süre gözlemlemesine imkân tanır. En fazla 2 ay (toplu iş sözleşmesi ile 4 aya kadar) uygulanabilir.

2025 Yılında Sözleşme Türlerinde Güncel Düzenlemeler

Uzaktan çalışma sözleşmeleri artık resmi mevzuata dahil edilmiştir. Evden çalışan işçiler için de iş kazası, fazla mesai ve izin hakları geçerlidir.

Esnek çalışma modelleri desteklenmiş, özellikle genç ve kadın çalışanların iş gücüne katılımı kolaylaştırılmıştır.

Belirli süreli sözleşmelerde zincirleme uygulamalar sınırlandırılarak işverenlerin sürekli geçici sözleşme yapmasının önüne geçilmiştir.

Kısmi süreli çalışanların sosyal güvenlik hakları genişletilerek sağlık ve emeklilik primleri daha avantajlı hale getirilmiştir.

Çalışanlar İçin Öneriler

İşe başlamadan önce sözleşme türünü dikkatle inceleyin.

Sözleşmenizi mutlaka yazılı şekilde talep edin.

Belirli süreli sözleşme imzalarken sürenin ne zaman biteceğini kontrol edin.

Kısmi süreli çalışıyorsanız SGK primlerinizin yatırıldığından emin olun.

Uzaktan veya esnek çalışıyorsanız haklarınızın sözleşmede açıkça belirtilmesini isteyin.

Sonuç

İş sözleşmesi, çalışanların geleceğini belirleyen en önemli hukuki belgedir. Belirsiz süreli sözleşme iş güvencesi sağlarken, belirli süreli sözleşme proje bazlı işlerde güvence sunar. Kısmi süreli sözleşme ise esnek çalışma imkânı tanır. Çalışanların sözleşme türlerini bilmesi, haklarını kaybetmemesi ve işveren karşısında güçlü bir konumda olması için hayati önem taşır.