İş Kanunu Temel Hükümler ve Çalışan Hakları ⭐ Öne Çıkan

4857 Sayılı İş Kanununun Temel Hükümleri ve Çalışan Hakları

Türkiye’de çalışma hayatının çerçevesini belirleyen en önemli yasal düzenlemelerden biri 4857 sayılı İş Kanunu’dur. 2003 yılında yürürlüğe giren bu kanun, işçi ve işveren arasındaki ilişkileri düzenler, her iki tarafın hak ve sorumluluklarını netleştirir. İş sözleşmelerinden ücret düzenlemelerine, tatil haklarından iş güvencesine kadar pek çok konuyu kapsayan İş Kanunu, çalışanların sosyal haklarını korumayı ve işverenlerin yükümlülüklerini tanımlamayı amaçlar.

Bu yazıda, iş sözleşmesi, çalışma koşulları, ücret ve tatil hakları başta olmak üzere 4857 sayılı İş Kanunu’nun getirdiği temel hükümler detaylı biçimde ele alınacaktır.

İş Sözleşmesi

İş Kanunu’na göre işçi ile işveren arasındaki temel bağ iş sözleşmesidir. İş sözleşmesi, bir işçinin bağımlı olarak iş görmeyi, işverenin de ona ücret ödemeyi üstlendiği sözleşme olarak tanımlanır.

Şekil şartı: İş sözleşmeleri yazılı veya sözlü yapılabilir. Ancak belirli süreyi aşan (bir yıl ve üzeri) iş sözleşmeleri mutlaka yazılı olmalıdır.

Türleri:

Belirli süreli iş sözleşmesi

Belirsiz süreli iş sözleşmesi

Kısmi süreli iş sözleşmesi

Çağrı üzerine çalışma sözleşmesi

Deneme süresi: İş sözleşmesinde en fazla 2 ay deneme süresi öngörülebilir. Toplu iş sözleşmelerinde bu süre 4 aya kadar çıkabilir.

İş sözleşmeleri feshedilirken de kanunda belirtilen usuller uygulanmak zorundadır. Haksız veya geçersiz fesihlerde işçi işe iade davası açma hakkına sahiptir.

Çalışma Koşulları

İş Kanunu, çalışanların hangi koşullarda çalıştırılabileceğini net bir şekilde düzenler.

Çalışma Süresi

Haftalık normal çalışma süresi en fazla 45 saattir.

Günlük çalışma süresi ise genellikle 11 saati aşamaz.

Fazla çalışma yapılması durumunda işçinin yazılı onayı alınmalıdır.

Fazla Mesai

Normal çalışma süresinin üzerindeki her saat, fazla mesai olarak kabul edilir.

Fazla mesai ücreti, normal saat ücretinin %50 artırımlı olarak ödenmesi gerekir.

Fazla çalışmak istemeyen işçi, bu hakkını işverene bildirerek kullanabilir.

Gece Çalışması

Gece çalışması 20:00 – 06:00 saatleri arasında yapılan çalışmalardır.

Gece çalışmalarında işçi 7,5 saatten fazla çalıştırılamaz.

Ücret Hakları

İşçinin en temel hakkı ücrettir. İş Kanunu, ücretin ödenmesine ilişkin kuralları ayrıntılı biçimde düzenlemiştir.

Ücretin tanımı: İşçiye yapılan para karşılığı ödemedir.

Ödeme şekli: Ücretler banka aracılığıyla ödenir, elden ödeme yapılamaz.

Ödeme süresi: İşçinin ücreti en geç ayda bir ödenmelidir.

Asgari ücret: İşçiye, devlet tarafından belirlenen asgari ücretin altında ödeme yapılamaz.

Ücretin korunması: İşçinin ücretinden kesinti yapılamaz, haciz durumunda bile sadece belli oranlarda kesinti yapılabilir.

İşveren, işçinin ücretini zamanında ödemezse işçi çalışmaktan kaçınabilir ve bu durum iş sözleşmesinin feshi için haklı neden oluşturur.

Tatil ve İzin Hakları

Çalışanların iş güvencesi kadar dinlenme hakkı da İş Kanunu ile güvence altına alınmıştır.

Hafta Tatili

İşçilere, haftada en az 24 saat kesintisiz dinlenme hakkı tanınır.

Hafta tatili günü için çalışmasa dahi işçiye bir günlük ücreti ödenir.

Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günleri

29 Ekim Cumhuriyet Bayramı, dini bayramlar ve diğer resmi tatillerde işçi çalıştırılmıyorsa ücreti tam ödenir.

Bu günlerde çalıştırılan işçiye ayrıca bir günlük ücret ödenir.

Yıllık Ücretli İzin

İş Kanunu’na göre yıllık izin hakkı işçinin çalışma süresine göre belirlenir:

1 – 5 yıl arası çalışan: 14 gün

5 – 15 yıl arası çalışan: 20 gün

15 yıl ve üzeri çalışan: 26 gün

18 yaş altı ve 50 yaş üstü işçiler için yıllık izin en az 20 gündür.

Mazeret İzinleri

İşçinin evlenmesi halinde 3 gün izin,

Yakın birinin vefatı halinde 3 gün izin,

Doğum yapan kadın işçiye 16 hafta doğum izni,

Babaya doğum izni olarak 5 gün izin tanınır.

İş Güvencesi

İş Kanunu, işçilerin haksız yere işten çıkarılmasını önlemek için çeşitli düzenlemeler getirmiştir.

İşe iade hakkı: İşten çıkarılan işçi, fesih geçerli bir nedene dayanmıyorsa işe iade davası açabilir.

Kıdem ve ihbar tazminatı: İşçi, işveren tarafından haksız nedenle işten çıkarıldığında kıdem ve ihbar tazminatına hak kazanır.

Toplu işçi çıkarma: İşveren, belirli bir sayının üzerinde işçiyi çıkaracaksa bunu Çalışma Bakanlığı’na bildirmek zorundadır.

Kadın ve Çocuk İşçilerin Korunması

İş Kanunu, dezavantajlı grupları özel hükümlerle koruma altına almıştır.

Kadın işçiler hamilelik sürecinde ağır işlerde çalıştırılamaz.

Doğum izninin ardından süt izni verilir.

15 yaşından küçük çocukların çalıştırılması yasaktır.

15 – 18 yaş arasındaki genç işçilerin ise çalışma saatleri ve iş koşulları özel düzenlemelere tabidir.

4857 sayılı İş Kanunu, işçi ve işveren ilişkilerinde adil bir düzen kurmayı amaçlamaktadır. Çalışanların iş güvencesi, ücret hakları, tatil ve izin hakları bu kanunla güvence altına alınmıştır. Aynı zamanda işverenlerin sorumlulukları netleştirilerek iş hayatında düzen sağlanmıştır. Her çalışan ve işveren, kanunun getirdiği hükümleri bilerek hareket etmeli, hak ve yükümlülüklerine uygun davranmalıdır.