Genç ve Çocuk İşçi Hakları

Çocuk ve gençlerin çalışma hayatına katılımı, dünya genelinde tartışmalı bir konudur. Bir yandan aile bütçesine katkı, mesleki tecrübe edinme gibi gerekçelerle çocukların çalışma hayatına girmesi söz konusu olurken; diğer yandan bu durum çocuk hakları, eğitim hakkı ve sağlık açısından büyük riskler taşır.

Türkiye’de çocuk ve genç işçilerin korunması amacıyla 4857 sayılı İş Kanunu, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ve ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü) sözleşmeleri çerçevesinde çeşitli düzenlemeler yapılmıştır.

Bu makalede, çocuk ve genç işçilerin çalışma koşullarına dair yaş sınırları, çalışma saatleri, gece çalışması yasağı ve eğitim hakları ayrıntılı şekilde incelenecektir.

Çocuk ve Genç İşçilerin Tanımı

Çocuk İşçi: 14 yaşını doldurmuş ancak 15 yaşını doldurmamış, ilköğretimini tamamlamış kişidir.

Genç İşçi: 15 yaşını doldurmuş ancak 18 yaşını doldurmamış kişidir.

Bu ayrım, çocukların gelişim düzeylerine göre çalışma koşullarının farklı şekilde düzenlenmesini sağlar.

Yaş Sınırları

İş Kanunu, çocukların hangi yaşta hangi işlerde çalıştırılabileceğini açıkça belirtmiştir:

14 yaşından küçükler: Hiçbir şekilde çalıştırılamaz. Ancak sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde aile izni ve özel şartlarla istisna tanınabilir.

14 – 15 yaş arası (çocuk işçi): Yalnızca hafif işler kapsamında çalıştırılabilir. Bu işler, eğitimlerini aksatmamalı ve sağlıklarına zarar vermemelidir.

15 – 18 yaş arası (genç işçi): Daha geniş iş kollarında çalışabilirler, ancak yine de ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılmaları yasaktır.

Çalışma Saatleri

Çocuk ve genç işçilerin çalışma saatleri yetişkinlerden farklıdır. Amaç, onların eğitimlerini engellememek ve gelişimlerini korumaktır.

14 – 15 yaş (çocuk işçiler):

Günde en fazla 7 saat

Haftada en fazla 35 saat çalışabilir.

15 – 18 yaş (genç işçiler):

Günde en fazla 8 saat

Haftada en fazla 40 saat çalışabilir.

Not: Okula devam eden çocukların eğitim saatleri çalışma süresinden düşülür. Yani ders saatleri + iş süresi toplamı yukarıdaki sınırları aşamaz.

Gece Çalışması Yasağı

Çocuk ve genç işçilerin sağlığını korumak amacıyla gece çalışması tamamen yasaktır.

18 yaşını doldurmamış hiçbir işçi 20.00 – 06.00 saatleri arasında çalıştırılamaz.

Vardiyalı işlerde dahi bu kurala istisna getirilemez.

Bu düzenleme, özellikle gençlerin uyku düzenini, fiziksel gelişimini ve eğitim hayatını korumak için hayati önemdedir.

Eğitim Hakları

Çocuk ve genç işçilerin en önemli hakkı eğitim hakkıdır. İş Kanunu, çalışma hayatının eğitime engel olmaması için özel düzenlemeler yapmıştır.

Çocuk işçilerin çalıştıkları iş, okula devam etmelerine engel olamaz.

İşverenler, çocuk işçilerin ders programına uygun şekilde çalışma saatlerini ayarlamakla yükümlüdür.

Çıraklık ve mesleki eğitim sözleşmelerinde, işverenlerin mesleki eğitim imkânı sağlaması zorunludur.

Çocukların çalıştıkları işte edindikleri beceriler, aynı zamanda eğitim süreçlerine katkı sağlamalıdır.

Yasaklanan İşler

Çocuk ve genç işçilerin sağlığına, güvenliğine ve ahlaki gelişimine zarar verebilecek işlerde çalıştırılmaları yasaktır.

Ağır ve tehlikeli işler (inşaat, madencilik, kimyasal maddelerle çalışma vb.)

Yer altı ve su altı işleri

Sağlığa zarar verebilecek iş kolları (zehirli maddeler, radyasyon, yüksek gürültü, aşırı sıcak/soğuk ortamlar)

Kumar, içki satışı gibi çocukların ruhsal gelişimini olumsuz etkileyebilecek işler

İşverenlerin Sorumlulukları

Çocuk ve genç işçileri çalıştıran işverenler, özel sorumluluklar taşır:

İş Sağlığı ve Güvenliği: Çocukların yaşına uygun, güvenli iş ortamı sağlanmalıdır.

Periyodik Sağlık Kontrolü: Çocuk ve genç işçiler düzenli sağlık kontrollerinden geçirilmelidir.

Aile İzni: 18 yaşından küçük işçiler için ailelerinin yazılı onayı alınmalıdır.

Eğitimle Uyum: Çalışma saatleri eğitim programına göre düzenlenmelidir.

Bu yükümlülüklere aykırı hareket eden işverenler hem idari para cezası hem de hukuki sorumluluk ile karşı karşıya kalır.

Koruma Tedbirleri

Çocuk ve genç işçilerin korunması amacıyla hem ulusal hem de uluslararası düzeyde çeşitli tedbirler uygulanmaktadır.

ILO Sözleşmeleri: Türkiye, çocuk işçiliğinin önlenmesine yönelik birçok ILO sözleşmesini imzalamıştır.

Çocuk Haklarına Dair Sözleşme: Çocukların eğitim, sağlık ve gelişim haklarını güvence altına alır.

Ulusal Programlar: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, çocuk işçiliğinin önlenmesi için projeler yürütmektedir.

Çocuk İşçiliğin Önlenmesi

Çocuk işçiliğinin tamamen ortadan kaldırılması, toplumsal bir hedef olmalıdır. Bu noktada:

Devletin denetim mekanizmalarını artırması,

İşverenlerin yasal sınırlara uyması,

Ailelerin çocuklarını eğitimden koparmaması,

Toplumun farkındalık kazanması büyük önem taşır.

Sonuç

Çocuk ve genç işçilerin çalışma koşulları, yaş sınırları, çalışma saatleri, gece çalışması yasağı ve eğitim hakları ile yasal güvence altına alınmıştır. Amaç, çocukların fiziksel ve ruhsal gelişimini korurken aynı zamanda eğitim hakkını da güvenceye almaktır.

Çocuk işçiliğin tamamen ortadan kaldırılması, yalnızca yasal düzenlemelerle değil; ailelerin, işverenlerin ve toplumun bilinçlenmesiyle mümkündür. Çocukların geleceği, toplumun geleceği olduğundan, onların korunması hepimizin ortak sorumluluğudur.