İş Hukuku Yargıtay Kararları ve İçtihatlar

Genç ve Çocuk İşçilerin Çalışma Koşulları, Yasal Sınırlamalar ve Koruma Tedbirleri

Günümüzde çocuk ve genç işçilerin çalışma hayatına katılımı, hem ekonomik hem de sosyal açıdan büyük önem taşımaktadır. Ancak bu süreç, ciddi yasal düzenlemeler, sınırlar ve koruma tedbirleri ile kontrol altına alınmıştır. Çocukların erken yaşta iş hayatına dahil olmaları, eğitimden uzak kalmalarına, sağlık sorunlarına ve fiziksel/psikolojik gelişimlerinin olumsuz etkilenmesine neden olabileceğinden, ulusal ve uluslararası düzenlemelerle koruma mekanizmaları geliştirilmiştir.

Türkiye’de genç ve çocuk işçilerin çalışma koşulları, 4857 sayılı İş Kanunu, Çocuk Hakları Sözleşmesi, ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü) sözleşmeleri ve ilgili yönetmelikler çerçevesinde düzenlenmiştir. Bu yazıda, çocuk ve genç işçilerin çalışma koşullarını, yaş sınırlarını, yasal sınırlamaları, koruma tedbirlerini, eğitim haklarını ve işverenlere düşen sorumlulukları ayrıntılı bir şekilde ele alacağız.

1. Çocuk ve Genç İşçi Tanımları

Yasal düzenlemelerde, “çocuk işçi” ve “genç işçi” kavramları farklı yaş gruplarını ifade etmektedir:

Çocuk işçi: 14 yaşını doldurmuş, ancak 15 yaşını tamamlamamış kişiler.

Genç işçi: 15 yaşını doldurmuş, ancak 18 yaşını tamamlamamış kişiler.

Buna ek olarak, 14 yaşını doldurmamış çocukların çalışması kural olarak yasaktır. Ancak, hafif işler kapsamına giren, eğitimlerini engellemeyen ve sağlıklarına zarar vermeyecek işlerde, 13 yaşını tamamlamış çocukların çalıştırılmasına sınırlı izin verilmektedir.

2. Yaş Sınırları ve Çalışma Alanları

2.1. Çalışma Yaşı Sınırı

Türkiye’de iş kanununa göre normal şartlarda çalışma yaşı 15 olarak belirlenmiştir. Ancak 13-14 yaş grubu çocukların sadece “hafif işlerde” çalışabilmelerine izin verilir.

2.2. Hafif İşlerin Özellikleri

Hafif iş; çocuğun sağlığını, güvenliğini ve gelişimini etkilemeyen, eğitim hayatını aksatmayan işlerdir. Örneğin:

Küçük çaplı büro işleri

Basit paketleme işleri

Küçük tarım faaliyetleri

Tehlikeli, ağır sanayi, maden, gece çalışması veya kimyasal madde ile ilgili işlerde çocukların çalıştırılması kesinlikle yasaktır.

3. Çalışma Saatleri

Çocuk ve genç işçilerin çalışma süreleri, yetişkinlerden farklı olarak özel düzenlemelere tabidir.

13-14 yaş arası çocuk işçiler: Günde en fazla 2 saat, haftada 10 saat çalıştırılabilir.

15-18 yaş arası genç işçiler: Günde en fazla 8 saat, haftada 40 saat çalıştırılabilir.

Bu sınırlar, hem fiziksel hem de zihinsel gelişimlerinin zarar görmemesi için konulmuştur. Ayrıca, işverenler bu süreleri aşarsa ciddi idari yaptırımlar uygulanmaktadır.

4. Gece Çalışması Yasağı

Çocuk ve genç işçilerin gece vardiyasında çalıştırılması yasaktır. Gece çalışması; 20.00 – 06.00 saatleri arasını kapsar. Bu düzenleme, gençlerin uyku düzenini, eğitim hayatını ve sosyal gelişimlerini koruma amacı taşır. Özellikle sağlık, güvenlik ve psikolojik denge açısından bu yasağın önemi büyüktür.

5. Eğitim Hakkı ve Çalışma İlişkisi

Çocuk ve gençlerin çalıştırılması ile ilgili en temel kriterlerden biri, eğitim haklarının korunmasıdır. Bir çocuk, iş hayatına girse bile eğitimine devam etmek zorundadır. İşverenler, çocuk işçilerin eğitimlerini aksatacak şekilde iş planlaması yapamaz.

Örneğin:

Okul çağındaki bir çocuğun çalışma saatleri okul saatleriyle çakışamaz.

Yaz tatilinde veya okuldan arta kalan saatlerde hafif işlerde çalıştırılabilir.

Eğitim hakkının korunması, hem anayasal hem de uluslararası sözleşmelerle güvence altına alınmıştır.

6. İşverenlerin Yükümlülükleri

İşverenler, çocuk ve genç işçi çalıştırırken bir dizi yükümlülüğü yerine getirmek zorundadır. Bunlar arasında:

Sağlık Kontrolü: Çalışmaya başlamadan önce çocuk işçinin sağlık raporu alınmalıdır.

İş Güvenliği Eğitimi: Çocuk ve genç işçiler, işe başlamadan önce iş sağlığı ve güvenliği konusunda bilgilendirilmelidir.

Tehlikeli İş Yasağı: Çocuklar, ağır ve tehlikeli işlerde kesinlikle çalıştırılamaz.

Çalışma Saatlerinin Takibi: İşveren, yasal sürelerin dışına çıkamaz.

Aile İzni: Çocuk işçinin çalışabilmesi için velisinin izni alınmalıdır.

Bu yükümlülüklere uyulmaması durumunda işverenler, idari para cezası ve hukuki sorumluluk ile karşı karşıya kalır.

7. Uluslararası Düzenlemeler

Türkiye, çocuk işçiliğini önlemek ve genç işçilerin haklarını korumak amacıyla birçok uluslararası sözleşmeye taraf olmuştur. Bunlardan en önemlileri:

ILO 138 No’lu Asgari Yaş Sözleşmesi

ILO 182 No’lu Çocuk İşçiliğinin En Kötü Biçimleri Sözleşmesi

Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme

Bu sözleşmeler, çocukların eğitim hakkını, sağlıklı gelişimlerini ve güvenliklerini garanti altına almayı amaçlamaktadır.

8. Çocuk İşçiliğinin Olumsuz Etkileri

Çocuk yaşta çalıştırılmanın birey ve toplum üzerinde birçok olumsuz etkisi vardır:

Eğitimden uzak kalma ve düşük öğrenim seviyesi

Fiziksel gelişimde gerilik, sağlık sorunları

Psikolojik baskı ve travmalar

Çocuk haklarının ihlali

Uzun vadede yoksulluk döngüsünün devam etmesi

Bu nedenle devlet, sivil toplum kuruluşları ve aileler, çocuk işçiliği ile mücadelede aktif rol üstlenmek zorundadır.

9. Koruma Tedbirleri

Çocuk ve genç işçilerin korunması için alınan başlıca tedbirler şunlardır:

İşe girişte sağlık raporu zorunluluğu

Çalışma saatlerinin sınırlandırılması

Gece çalışmasının yasaklanması

Eğitim hakkının güvence altına alınması

Tehlikeli işlerin tamamen yasaklanması

Devlet denetimlerinin artırılması

Bu önlemler, çocukların geleceğini güvence altına almayı ve gençlerin sağlıklı bir şekilde iş hayatına hazırlanmasını sağlar.

Çocuk ve genç işçilerin çalışma hayatına katılımı, hassasiyetle ele alınması gereken bir konudur. Eğitim hakkı, sağlık, güvenlik ve gelişim açısından ciddi kısıtlamalar getirilmiştir. İşverenler, bu kurallara uymakla yükümlüdür. Devletin düzenlemeleri ve denetimleri, çocuk işçiliğin kötüye kullanımını önlemeyi amaçlamaktadır.

Toplumsal bilinç, ailelerin desteği ve işverenlerin sorumluluk bilinci ile çocukların korunması, gençlerin ise güvenli ve sağlıklı koşullarda iş hayatına hazırlanması mümkündür.